Na początek kilka faktów

Nietrzymanie moczu (NM, inkontynencja moczu) to choroba społeczna o różnorodnych przyczynach, objawiająca się niezależnym od woli oddawaniem moczu. Występuje jako jednostka samodzielna lub towarzysząca innym problemom zdrowotnym. Zaliczana jest do kategorii chorób wstydliwych ze względu na skutki społeczne i emocjonalne, jakie wywołuje u chorej kobiety, a nierzadko także u jej rodziny.

Światowa Organizacja Zdrowia oraz Międzynarodowe Towarzystwo Kontynencji definiują schorzenie jako „niezależny od woli wyciek moczu przez cewkę moczową, który stanowi w efekcie problem socjalny i higieniczny”.

Istnieje kilka podziałów nietrzymania moczu, ale najczęściej spotykane formy to:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM), gdy wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, tj. wysiłek fizyczny, śmiech, kaszel, kichnięcie, chodzenie, powoduje mimowolne popuszczanie moczu; w zaawansowanej fazie choroby wyciek moczu następuje także w spoczynku, np. podczas leżenia,

• pęcherz nadreaktywny ( overactive bladder – OAB) objawiający się nagłą i niepohamowaną potrzebą oddania moczu nawet, gdy pęcherz jest opróżniony; często pojawia się w sytuacji stresowej,

• mieszane NM – połączenie nietrzymania wysiłkowego i pęcherza nadreaktywnego.

U kobiet NM pojawia się w różnych okresach życia – po porodzie czy w okresie klimakterium, gdy zaburzeniu ulega gospodarka estrogenowa, a także w przebiegu m. in.

chorób krążeniowych, endokrynologicznych, neurologicznych, nowotworowych, psychicznych (często otępiennych), w zaburzeniach odżywiania (anoreksja) i innych. Występuje okresowo bądź ma charakter stały. Dotyczy około 25% kobiet w wieku 14-21 lat, 44-57% kobiet w wieku 40-60 lat, a w grupie kobiet powyżej 75 roku życia dotyczy aż 75% osób. Częstość występowania schorzenia w populacji kobiet wzrasta z wiekiem.

Możliwości leczenia nietrzymania moczu

Ze względu na to, że nie ma jednej przyczyny nietrzymania moczu, nie ma możliwości zastosowania jednej metody leczenia. Sposób postępowania dobiera się w zależności od stanu zdrowia kobiety oraz jej oczekiwań.

Metody leczenia nietrzymania moczu można podzielić na dwie grupy:

ZACHOWAWCZE, np.

• terapia behawioralna polegająca na modyfikacji zachowań kobiety związanych z oddawaniem moczu (np. regularne opróżnianie pęcherza, unikanie parcia na mocz), podnoszeniem ciężkich przedmiotów, korekcie planu dnia, itp.; najczęściej stosowana w połączeniu z innymi metodami wymienionymi poniżej,

• ćwiczenia mięśni dna miednicy, trening pęcherza moczowego (dot. pęcherza nadreaktywnego) – początkowo najlepiej wykonywać pod kontrolą fizjoterapeuty (lub przeszkolonej położnej), który potrafi dobrać program ćwiczeń do potrzeb danej kobiety oraz ocenić czy wykonywane są prawidłowo,

• aktywność fizyczna – joga, pilates, niektóre formy tańca, np. taniec brzucha; nie zaleca się m.in. podskoków, ćwiczeń na siłowni, biegania,

• biofeedback, czyli metoda polegająca na oddziaływaniu na świadomość osoby ćwiczącej; wykorzystuje się tu zarówno specjalistyczną aparaturę rejestrującą sposób napinania i relaksacji mięśni dna, jaki i ogólnodostępne akcesoria do ćwiczeń tej grupy mięśni, np. stożki z ciężarkami zakładane do pochwy,

• elektrostymulacja mięśni dna miednicy – tego rodzaju leczenie dobiera fizjoterapeuta; kobieta sama ćwiczy w domu, a okresowo poddaje się kontroli,

• magnetoterapia – specjalne krzesła wytwarzające pole elektromagnetyczne;

• pessaroterapia – elastyczne pierścienie dopochwowe dobierane przez ginekologa; podpierają cewkę moczową dzięki czemu kobieta nie gubi moczu; położna lub fizjoterapeuta mogą pomóc w prawidłowym stosowaniu,

• farmakoterapia – leki dobiera się w zależności od stanu zdrowia kobiety i przyczyny nietrzymania moczu,

ZABIEGOWE, np.:

• z użyciem lasera, ultradźwięków, czyli HIFU (ang. High Intesity Focused Ultrasound), radiofrekwencji (fale radiowe) w celu rewitalizacji pochwy,

• ostrzykiwanie cewki moczowej różnymi preparatami poprawiającymi funkcjonowanie cewki moczowej,

• ostrzykiwanie pęcherza toksyną botulinową,

• różne operacje polegające na odtworzeniu struktur anatomicznych podtrzymujących narządy znajdujące się w miednicy,

• zakładanie taśm pod cewkę moczową, czasem specjalnych siatek.

Jak dobrać metodę odpowiednią dla konkretnej osoby?

Okazuje się, że najlepsze efekty osiąga się dzięki współpracy specjalistów z różnych dziedzin. Dlatego, gdy pojawią się pierwsze objawy którejkolwiek z form NM, dobrze jest udać się na konsultację do fizjoterapeuty, który zbierze wywiad i przeprowadzi badanie podobne do ginekologicznego, a następnie wdroży program ćwiczeń dna miednicy lub zaleci np. stosowanie elektrostymulacji w warunkach domowych, co wiąże się z wydatkiem na zakup aparatu lub innych akcesoriów. Takie postępowanie u pań na co dzień dobrze funkcjonujących, czyli bez problemów zdrowych lub będących pod opieką innego specjalisty, aktywnych na różnych płaszczyznach niezależnie od wieku, przynosi w przeciągu kilku tygodni znaczącą poprawę, a nawet całkowite usunięcie problemu. Jest jednak jeden warunek

ścisłe przestrzeganie zaleceń fizjoterapeuty.

Zaznaczę tutaj, że błędem jest wykonywanie ćwiczeń polegających na przerywaniu strumienia moczu podczas wizyty w toalecie. Udowodniono, że takie postępowanie może zaburzyć prawidłowy sposób oddawania moczu i spowodować dodatkowe problemy zdrowotne ze strony układu moczowego. Niestety nadal można spotkać się z takimi szkodliwymi zaleceniami.

Czasami kobieta z jakichś powodów nie korzysta z pomocy fizjoterapeuty czy położnej i od razu udaje się do lekarza. Dzieje się tak, gdy w ocenie kobiety problem NM znacznie nasilił się lub jest naprawdę duży, ćwiczenia nie przyniosły zadowalającego efektu lub występują inne problemy ze zdrowiem. W przypadku kobiet jest to najczęściej lekarz ginekolog, można skorzystać także z porady urologa. Lekarz po zebraniu wywiadu i przeprowadzeniu badania zaproponuje leki, może skierować na badanie urodynamiczne, na konsultację do innego lekarza specjalisty np. neurologa, psychiatry, kardiologa, a także fizjoterapeuty, psychologa czy dietetyka, zanim wspólnie z kobietą podejmą decyzję o leczeniu operacyjnym. Okazuje się, że tylko 6% kobiet z jakąś formą NM wymaga leczenia chirurgicznego. Oznacza to, że zastosowanie się do zaleceń – ćwiczenia, dieta, leki, może oddalić decyzję o leczeniu operacyjnym. Jeśli jednak taka zapadnie, trzeba pamiętać, że zakres operacji zawsze ustala lekarz wraz z pacjentką, która ostatecznie wyraża zgodę na taki sposób leczenia.

Warto zwrócić uwagę, że mięśnie dna miednicy powinno się ćwiczyć także wtedy, gdy kobieta zdecydowała się na operację. Jak pokazują badania, efekty zabiegów chirurgicznych u pań, które regularnie ćwiczyły przed operacją i po operacji, są dużo lepsze i dłużej się utrzymują. Trzeba mieć świadomość, że operacja nie zlikwiduje raz na zawsze problemów z mięśniami dna miednicy, dlatego rekomenduje się metody nieoperacyjne opisane powyżej.

Kto jeszcze może pomóc kobiecie z NM?

Pozostali specjaliści w ochronie zdrowia, którzy mogą pomóc kobiecie z inkontynencją moczu to:

• dietetyk, który zbilansuje dietę, pomoże pozbyć się zbędnych kilogramów; badania dowodzą, że u otyłej kobiety z NM każdy spadek masy ciała o 5 kg poprawia jej funkcjonowanie,

• położna – często jest pierwszą osobą, którą kobieta poprosi o poradę; położne są szkolone pod kątem opieki nad kobietami z nietrzymaniem moczu, potrafią ułożyć plan ćwiczeń, obejmują profesjonalną opieką panie po operacjach z powodu NM, ale największą grupę podopiecznych stanowią młode mamy,

• psycholog lub psychoterapeuta, których rola jest niestety niedoceniana i marginalizowana; są to osoby, które pomagają przejść przez trudny proces leczenia udzielając wsparcia psychicznego, a korzystanie z konsultacji świadczy o świadomości chorej kobiety, nie zaś o zaburzeniach psychicznych.

Osoby spoza grona specjalistów ochrony zdrowia, które mogą istotnie wpłynąć na poprawę funkcjonowania kobiety z NM to np. instruktor jogi, instruktor tańca brzucha. Motywują oni do aktywności fizycznej związanej z wykonywaniem wielu ćwiczeń, podczas których następuje aktywacja mięśni dna miednicy. Po kilku tygodniach regularnego uczęszczania na zajęcia kobiety zauważają ogólną poprawę w funkcjonowaniu własnego organizmu, a także w utrzymywaniu moczu.

Podsumowując

Problem nietrzymania moczu jest trudny do zdiagnozowania ze względu na dużą ilość przyczyn wywołujących tę chorobę. Z tego powodu nie ma prostej recepty na wyleczenie, ale wydaje się, że systematyczne ćwiczenia mięśni dna miednicy z użyciem lub bez dodatkowego sprzętu jest bardzo dobrym sposobem na znaczną redukcję objawów.

Leczenie operacyjne należy traktować jak ostateczność, gdy inne metody nie przyniosły oczekiwanych efektów lub problem jest duży. Poddając się takiej terapii trzeba mieć świadomość, że NM ma tendencje do nawrotów, szczególnie, gdy kobieta nie stosuje się do zaleceń. Dlatego tak ważna jest ciągła aktywizacja mięśni dna miednicy.

mgr położnictwa Marta Dębska
specjalista pielęgniarstwa ginekologicznego, terapeuta uroginekologiczny, seksuolog